Nếu Ukraine chấp nhận đề xuất trước Giáng sinh, nước này sẽ nhận các bảo đảm an ninh “tương tự Điều 5” của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (Traktat Północnoatlantycki), coi tấn công vào Ukraine là tấn công vào tất cả bên ký và sẽ có phản ứng tương xứng. Động thái có thể thay đổi mạnh cục diện chiến trường, song mức rủi ro vẫn rất cao và nguyên tắc ngoại giao “không có gì chắc chắn cho đến khi mọi thứ đều chắc chắn” vẫn chi phối tiến trình.

Các nước châu Âu lớn gồm Đức, Pháp, Vương quốc Anh và Ý cam kết hỗ trợ Kyiv bằng lực lượng đặc nhiệm quốc tế để giám sát không phận và bảo vệ các cảng biển, kể cả trên lãnh thổ Ukraine; Hoa Kỳ sẽ giám sát thỏa thuận ngừng bắn với Nga. Nếu Moscow tái tấn công, các đối tác sẽ hỗ trợ kinh tế, ngoại giao và quân sự. Volodymyr Zelensky đánh giá chi tiết hiện rất khả quan, dù mới là phác thảo đầu tiên.

Về “tương tự Điều 5”, Điều 5 của NATO quy định tấn công vào một thành viên là tấn công vào tất cả, nhưng mỗi nước tự quyết định biện pháp “cần thiết”. Các chuyên gia nghi ngờ đây có nghĩa là phản ứng quân sự tự động của toàn khối. Marcus Keupp, nhà kinh tế quốc phòng thuộc Học viện Quân sự ETH ở Zurich (Akademii Wojskowej ETH w Zurychu), nêu rằng Điều 5 không quy định hình thức hỗ trợ cụ thể, nên không mặc định can thiệp quân sự ngay lập tức.

Không chọn phương án cho Ukraine gia nhập NATO là do thủ tục kết nạp đòi hỏi đồng thuận của toàn bộ thành viên và những cải cách sâu về hệ thống vũ khí, cấu trúc chỉ huy, cũng như nghĩa vụ sẵn sàng hỗ trợ các đồng minh khác—những điều hiện chưa thể đáp ứng trong thời hạn hợp lý, chứ không phải vì nể Nga.

Rào cản lớn với việc ký kết còn là bài học từ Bản Ghi nhớ Budapest năm 1994, khi Ukraine chuyển giao toàn bộ kho vũ khí hạt nhân cho Nga để đổi lấy bảo đảm an ninh từ Hoa Kỳ, Vương quốc Anh và Nga—cam kết tôn trọng chủ quyền, không dùng vũ lực và hỗ trợ ngay nếu Kyiv bị tấn công. Giá trị của những bảo đảm ấy đã được phơi bày từ ngày 24/2/2022.

Moscow hiện chưa phản hồi, nhưng sự chia rẽ của xã hội Tây Âu về việc đưa quân tới Ukraine là thực tế mà Vladimir Putin nắm rõ. Một hành động khiêu khích quân sự sau khi có thỏa thuận có thể thử thách quyết tâm “liên minh tự nguyện”, khoét sâu bất đồng, kích hoạt biểu tình và leo thang bạo lực—chính là rủi ro tiềm ẩn của cơ chế bảo đảm an ninh này.

Kết cục, khi các vấn đề lãnh thổ chưa được giải quyết, tranh luận về bảo đảm an ninh vẫn mang tính lý thuyết. Dù Hoa Kỳ muốn ấn định hạn chót vào Giáng sinh, châu Âu đang tìm kiếm lối ra và Ukraine sẵn sàng đàm phán; nhưng nếu không có sự đồng thuận của Moscow, mọi bước tiến hứa hẹn đều bế tắc.